Je bent nu bekend met de hoofdtrends in de macro-economie en met de factoren die van invloed zijn op de economie en de aandelenmarkt. Om nog meer de diepte in te gaan onderscheid ik nog een aantal subtrends binnen de macro-economie. Deze subtrends zijn in de kern fundamenteel, maar in de praktijk hebben ze een grote impact op het technische plaatje. Ik zie dit onderwerp daarom als de brug tussen de trend in de economie en de trend in de algemene markt (zie het volgende hoofdstuk).Ik had deze subtrends vroeger niet zo hoog in het vaandel staan, maar door de jaren heen ben ik ze steeds meervoor mijn analyses gaan gebruiken. Ze hebben zelfs een vrij dominante positie gekregen binnen mijn analyses. Het zijn enorm krachtige instrumenten die je extra signalen geven waardoor je weet of het een goed moment is om te kopen of te verkopen, of beter niets kunt doen. Samen met de analyses uit de andere trendlagen creëer je hiermee een ontzettend goed beeld van de richting waarin de markt of een aandeel zal bewegen. Ik kan inmiddels niet meer zonder ze. De subtrends waar ik het over heb, zijn het sentiment, de risicobereidheid van beleggers en het momentum. Het sentiment onderscheid ik als de primaire subtrend, de risicobereidheid en het momentum zie ik als secundaire subtrends.‍

‍

Het sentiment

‍Het sentiment is het algemene gevoel dat heerst onder beleggers in de markt. Ze zeggen wel eens dat je je gevoel of je emoties moet uitschakelen tijdens het beleggen of traden. Maar ik kan je vertellen dat beleggers wel degelijk hun gevoel gebruiken. Niet dat ze zich erdoor laten leiden, het is eerder een algemeen gevoel in de markt waar slimme beleggers gebruik van maken. Het komt neer op de vraag of beleggers positief of negatief gestemd zijn. Misschien weet je het nog wel, de aandelenmarkt is het collectief van alle spelers in de markt. Zonder spelers is er geen markt. En het zijn alleen de spelers in de markt die invloed uitoefenen en veranderingen teweegbrengen. Die spelers oefenen invloed uit door het kopen en verkopen van aandelen. En beleggers kopen nou eenmaal sneller aandelen wanneer ze positief gestemd zijn. Die positieve stemming geeft hun immers de nodige overtuiging dat aandelen zullen stijgen op het moment dat ze ze kopen. Zonder die overtuiging is er geen grondslag om de aandelen te kopen en het gewenste resultaat van een hogere koers te verwachten. Slimme beleggers proberen zo vroeg mogelijk in de sentiment-trend aandelen te kopen om de meute voor te zijn. Zij weten dat een negatief sentiment altijd bijtrekt en vroeg of laat verandert in een positief sentiment. Hoe eerder je op de nieuwe sentiment-trend kunt anticiperen, hoe beter de prijzen zijn waarvoor je aandelen kunt kopen en verkopen.

‍

‍In de kaarten kijken

‍Het is dus heel relevant om te ontdekken wat jouw concurrenten van plan zijn. Het sentiment hoeft niet eens voor iedereen positief of negatief te zijn, zolang het maar voor de meerderheid in een bepaalde richting wijst. Is de meerderheid sneller geneigd om aandelen te kopen ofte verkopen? Is het gevoel van de meerderheid positief of negatief? Dat moet je uitvogelen. Daarom voegen we het sentiment aan ons beleggingsarsenaal toe. Als je het sentiment achterhaalt van de meerderheid van de beleggers, kun je je concurrenten te slim af te zijn. Soms kun je, net als bij poker, beter je tegenstander bespelen dan het spel zelf spelen. Door gebruik te maken van het sentiment kijk je in feite in de kaarten van je tegenstander en weet je ze eenvoudiger in jouw voordeel te spelen.

‍

‍Het sentiment aanvoelen

‍Er zijn helaas geen harde signalen die aangeven wat het sentiment op een zeker moment is. Het ontdekken van het sentiment is eerder – ironisch genoeg – een gevoelskwestie. Desondanks kunnen we aan de hand van verschillende factoren en indicatoren achterhalen hoe het sentiment ervoor staat. De macro-economische situatie en wereldwijde berichtgeving spelen een belangrijke rol. Maar ook de bewegingen in de koersen van indices kunnen bepalen of beleggers positief of negatief gestemd zijn. Dit kan bijvoorbeeld zorgen voor een tijdelijke correctie of rally, of meer op de lange termijn vooreen ommekeer van de trend. Uit ervaring weten beleggers inmiddels aardig welke oorzaken tot welke gevolgen leiden. De combinatie van factoren en indicatoren geeft goede aanwijzingen. Vervolgens weten beleggers welke gevolgen dat oplevert en hoe ze daar het best opkunnen anticiperen.

‍

‍De sentimentcyclus

‍Het sentiment volgt bijna altijd dezelfde standaardcyclus. De cyclus ontwikkelt zich in een golvende beweging, net zoals de trend in de economie. Het is de sentimenttrend waar ik het eerder over had. Aan de hand van de standaardcyclus is het een stuk eenvoudiger om de standvan het sentiment te ontdekken. Bij iedere plek in de cyclus hoort namelijk een emotie. Die emotie belichaamt het gevoel van de meerderheid van de beleggers op een bepaald moment. Aan de hand van de combinatie van factoren en indicatoren is het mogelijk om het gevoel van die meerderheid aan te voelen. Als je weet welke emotie op eengegeven moment onder beleggers heerst, weet je ook welke emoties erna komen. En dat is waardevolle informatie. Want als je weet dat het sentiment zich onder in de cyclus bevindt, dan weet je dat het vroeg of laat zal verbeteren en dat aandelen daar vroeg of laat van zullen profiteren. Wanneer het sentiment zich op een dieptepunt bevindt, kun je het best aandelen kopen. Het is zoals Warren Buffett zegt: ‘Koop wanneer anderen angstig zijn en verkoop wanneer ze hebberig worden.’ De beste aankoopmomenten zijn wanneer het bloed (figuurlijk) door de straten loopt, de beste verkoopmomenten zijn wanneer iedereen denkt dat de markt verder zal stijgen.

‍

‍Meeliften op de sentimenttrend

‍Figuur 3.6 laat de sentimentcyclus zien en toont welke emoties bij welke positie en welk moment in de cyclus horen. Wanneer jij als belegger aanvoelt dat het sentiment te goed aan het worden is en richting een gevoel van euforie gaat, dan weet je dat het tijd is om te verkopen.En wanneer je tijdens een neerwaartse trend voelt dat de meerderheid van de beleggers zich heeft overgegeven of moedeloos wordt, dan moet dat voor jou een signaal zijn om te kopen.

‍

‍

Luister naar de geluiden om je heen. Hoor je nog veel mensen praten over beleggen of juist helemaal niet meer? Hoe meer mensen je erover hoort praten, hoe dichter je bij het punt van euforie zit. En hoe stiller het wordt rondom de aandelenmarkt, hoe moedelozer beleggers worden. De gewone particuliere belegger laat zich leiden door het nieuws en is vaak de laatste die inspeelt op het sentiment. Sterker nog, dit is doorgaans het type belegger waar misbruik van wordt gemaakt door professionals. Particuliere beleggers worden constant in de val gelokt en zijn in feite de speelbal van de grote spelers in de markt. Houd daar rekening mee wanneer je de markt betreedt en probeer als een professional te denken door slim op het sentiment in te spelen. Het sentiment werkt op zowel korte- als lange-termijntrends.

‍

‍Het sentiment inschatten

‍Let bij het bepalen van het sentiment wel op, want het luistert heel nauw. Het is moeilijker dan het lijkt. Je kunt best een emotie toewijzen aan een bepaald moment, maar je kunt er snel naast zitten. Het is bijvoorbeeld gemakkelijk om angst met paniek te verwarren. Ook willen de momenten van opwinding, spanning en euforie nog wel eens op elkaar lijken. Het sentiment verkeerd inschatten kan een dure fout zijn. Te vroeg of te laat in- of uitstappen als gevolg van een analyse van het sentiment kan het verliezen of mislopen van waardevolle procentpunten betekenen. Dat is wat je zo veel mogelijk wilt beperken. Daarom is het goed om niet alleen naar het heersende gevoel in de markt te kijken, maar ook andere elementen te gebruiken. Bij het bepalen van het sentiment spelen bijvoorbeeld ook de geldstromen in de markt en de volatiliteit mee. Deze staan naast de andere subtrends als de risicobereidheid en het momentum.

‍

‍Geldstromen in de markt

‍Allereerst de geldstromen in de markt. Ik zei al dat het uiteindelijk de beleggers zelf zijn die het sentiment in de markt bepalen. Zij kopen en verkopen aandelen op basis van een overtuiging. Het middel dat zij daarvoor gebruiken, is geld. Geld is nodig om aandelen te kopen en de verkoop van aandelen levert geld op. Nu is het heel interessant om in de gaten te houden hoe die geldstromen zich ontwikkelen. Willen de koersen van aandelen stijgen, dan moet de vraag naar aandelen toenemen. En wil de vraag naar aandelen groeien, dan moet het aantal kooporders het aantal verkooporders overstijgen. Om dat aantal kooporders te laten stijgen is geld nodig. Er moet nieuw geld de markt in komen wil de vraag naar aandelen groeien en willen de koersen van aandelen stijgen. Maar wanneer je bijvoorbeeld ontdekt dat er een instroom is van geld die de uitstroom overtreft, kun je volgens hetzelfde patroon bedenken dat de vraag naar aandelen vroeg of laat zal groeien en dat aandelenkoersen zullen stijgen. En dat geldt ook voor een uitstroom van geld, maar dan met betrekking tot een groeiend aanbod en dalende koersen van aandelen.

‍

‍Money Flow

‍De geldstromen binnen de aandelenmarkt kun je ontdekken. In feite is de grafiek van een index of aandeel al de visuele uitwerking van de manier waarop het geld is gestroomd. Helaas is deze niet zo nauwkeurig als je zou willen als het gaat om de daadwerkelijke in- en uitstroom van geld. Daarom is er een hulpmiddel dat extra ondersteuning biedt: de Money Flow-indicator. Deze indicator geeft de geldstroom weer in de vorm van een golvende beweging rondom een nulpunt. Een stijging in deze golf betekent een instroom van geld. Een daling van de golf houdt een uitstroom van geld in. Een waarde boven het nulpunt betekent een positieve geldstroom. En een waarde onder het nulpunt betekent een negatieve geldstroom. Combineer deze twee en je hebt een goed beeld van hoe het kapitaal binnen de aandelenmarkt of in een individueel aandeel vloeit. Waar ik vooral naar kijk, is een divergentie tussen de koers en de Money Flow en het moment waarop de golf het nulpunt passeert. Een divergentie houdt in dat er een verschil zit in de richting van beide bewegingen. De koers kan bijvoorbeeld neerwaarts gaan, terwijl de Money Flow al opwaarts gaat. En andersom kan de koers opwaarts zijn, terwijl de Money Flow neerwaarts gaat. Dit is een signaal van een aanstaande bodem of top in de koers. Geld is waardoor de koers beweegt, dus de Money Flow heeft een dominante positie. Het volgen van de Money Flow is daarom leidend. Het gezegde luidt niet voor niets 'follow the money': volg de stroom van het geld om erachter te komen of beleggers veelal kopen of verkopen en of jij je graantje kunt meepikken.

‍

‍Volatiliteit

‍Geld beweegt dus de markt. De markt kan op een dag of in een bepaalde periode heel veel of juist heel weinig bewegen. Het is maar net hoeveel geld er in de markt komt of hoeveel eruit gaat. Koersen van indices of aandelen reageren daarop. Hoe meer geld de markt in- of uitgaat, hoe heftiger koersen daarop reageren. Koersen worden daardoor beweeglijker ofwel volatieler. Volatiliteit is de mate van beweeglijkheid van een koers. In volatiele perioden schommelen de koersen van indices, aandelen en andere investeringsobjecten enorm. Dit kan betekenen dat de koersen flink op en neer bewegen, maar ook dat koersen in een lange, heftige stijging of daling terechtkomen. Een hoge volatiliteit gaat vaak gepaard met een verhoging van het volume. De volatiliteit is een interessant aspect. Traders houden bijvoorbeeld van volatiele markten, omdat ze die grote koersschommelingen en het verhoogde volume nodig hebben om trades te plaatsen. Beleggers daarentegen houden er een stuk minder van. Beleggers zijn van nature risico-avers en beleggen liever niet in een periode waarin de markt heftig op en neer beweegt. Er heerst dan vaak angst of paniek in de markt en daar proberen ze zo veel mogelijk vandaan te blijven.Want zoals je in de sentimentcyclus zag, is angst een voorbode van een nog negatiever sentiment. Beleggers wachten liever tot de markt weer rustig vaarwater betreedt. Dat is namelijk waar de markt in gedijt.

‍

‍Volatility Index

‍De volatiliteit van de markt heeft dus invloed op het sentiment van beleggers. En gelukkig voor die beleggers is er een grafiek die aangeeft hoe hoog de volatiliteit op een gegeven moment is: de Volatility (S&P500) Index. Deze index meet de beweeglijkheid van de koersen van de aandelen die aan de S&P500 genoteerd staan. Zoals je weet is de S&P500 de grootste index, dus dit is een goede maatstaf voor de rest van de markt. Zoals gezegd houden beleggers niet van volatiliteit. Hoe hoger de volatiliteit in de markt, hoe slechter dit voor de markt is. Tussen de S&P500 en de Volatility Index bevindt zich een tegengestelde verhouding. Waar de S&P500 stijgt, daalt de Volatility Index en andersom. Of het door de verlaagde volatiliteit komt dat de markt stijgt of dat het juist de stijging van de markt is die de volatiliteit doet afnemen, blijft in het midden. Feit is dat de Volatility Index een goede graadmeter is voor de volatiliteit in de markt en daarmee voor het sentiment van beleggers. Het is een uitstekend instrument om te ontdekken waar zich een potentiële top of bodem in de markt kan voordoen. Hoe lager de Volatility Index koerst, hoe meer beleggers bereid zijn om risico te nemen.

‍

‍De risicobereidheid

‍De risicobereidheid geeft aan hoe bereid beleggers zijn om risico te nemen. Bij goed sentiment durven beleggers bijvoorbeeld meer risico te nemen. In een periode van slecht sentiment zijn ze wat terughoudender. Het is enorm waardevol om te ontdekken hoe bereid beleggers zijn om risico te nemen. Hoe hoger de bereidheid daartoe is, hoe beter dat is voor de aandelenmarkt en voor aandelen. Het risico is immers een onmisbaar onderdeel bij beleggen. Wanneer de bereidheid tot risico groot is, zijn beleggers sneller geneigd om aandelen te kopen. En wanneer die bereidheid afneemt, zullen ze sneller tot verkoop overgaan. De koersen van aandelen reageren daar direct op. De risicobereidheid speelt een belangrijke rol bij de trend op de lange termijn, maar ook op korte termijn is hier mooi gebruik van te maken.

‍

‍Op de lange termijn

‍In de lange-termijntrend is de risicobereidheid vooral relevant rondom de ommekeer. Ik heb het bijvoorbeeld gehad over het moment waarop de rente wordt verhoogd en het voor beleggers minder aantrekkelijk is om geld in aandelen te houden. Bij een stijgende rente worden andere investeringsobjecten namelijk steeds interessanter. Denk bijvoorbeeld aan obligaties die steeds meer rendement opleveren, of de spaarrente op de bank die hoog genoeg is om het terugtrekken van kapitaal uit de aandelenmarkt te rechtvaardigen. Beide zijn zo goed als risicoloos, terwijl aan beleggen in aandelen weleen risico is verbonden. Beleggers trekken in zo’n geval geld terug uit investeringsobjecten in volgorde van meest risicovol naar minder risicovol. Ze willen minder blootstelling hebben aan aandelen meteen hoog risicoprofiel nu andere investeringsobjecten ook een hoog rendement opleveren. Die afname in risicobereidheid is wat aandelenkoersen zal laten dalen. Hoe aantrekkelijker andere investeringsobjecten worden, hoe meer geld uit risicovolle aandelen zal vloeien. Dat kan uiteindelijk een katalysator zijn voor een ommekeer in de trend, van opwaarts naar neerwaarts. En andersom kan de toename van de bereidheid tot risico de trend van neerwaarts naar opwaarts omkeren. Wanneer aandelen weer aantrekkelijk worden, zijn beleggers sneller geneigd om risico te nemen. Of denk aan een situatie waarin obligaties weinig tot niets opleveren of de rente op de banknul of zelfs negatief is. Beleggers moeten dan ergens anders naartoe met hun geld om rendement te maken. Geld stroomt in zo’n situatie gemakkelijker richting aandelen. Hoe meer beleggers geneigd zijn om risico te nemen, hoe meer dit ten goede komt aan aandelen meteen hoog risicoprofiel. Dit zijn doorgaans de aandelen waarmee het meeste rendement te behalen is.

‍

‍Op de korte termijn

‍Waar de risicobereidheid op de lange termijn een goede maatstaf is om een trendommekeer te ontdekken, zijn er op de korte termijn ook perioden waarin de bereidheid van beleggers om risico te nemen hoog is. In vlagen neemt die bereidheid toe en weer af. Deze vlagen komen voor in zowel een opwaartse als een neerwaartse trend. Dit zijn korte perioden binnen de correcties en rally’s in de algemene markt (zie het volgende hoofdstuk). Als je als belegger weet te herkennen wanneer die bereidheid toe- of afneemt, kun je in korte tijd grote winsten behalen. Het zijn namelijk de aandelen met een hoog risicoprofiel die het sterkst profiteren van een hoge risicobereidheid. Vanwege hun hoge volatiliteit zijn sommige aandelen in staat om in een aantal dagen zelfs tot tientallen procenten te stijgen. Deze vlagen duren in een opwaartse trend langer dan in een neerwaartse trend. Maar komt de markt eenmaal in zo’n opwelling, dan kun je daar als belegger flink van profiteren.

‍

‍Het momentum

‍Zo’n opwelling noem je ook wel momentum. Wanneer de markt of een aandeel eenmaal momentum geniet, is er weinig wat in de weg staat. Het momentum is een van de krachtigste instrumenten om in korte tijdveel rendement te maken. Zo kan de markt als geheel momentum ervaren waar alle aandelen van profiteren. Het momentum kan zo sterk zijn dat het andere fundamentele of technische signalen volledig teniet-doet. Pas wanneer het momentum afneemt, lijkt de koers tot rust te komen. Hier hoeft niet eens een logische reden aan ten grondslag te liggen. De beweging verliest langzaam ritme en komt op een gegeven moment op een punt waarop ze stoom moet afblazen. Het momentum is voorbij en koers gaat weer zijn normale gang. Dit geldt voor zowel op- als neerwaartse bewegingen in de markt. Denk bij de neerwaartse variant bijvoorbeeld aan een crash. Er zijn dan weinig beleggers die het vallende mes willen opvangen. Of ze zijn er wel, maar de verkoopdruk is zo sterk dat geen koopkracht is opgewassen tegen het neerwaartse momentum. Voor aandelen geldt hetzelfde: een aandeel kan zodanig veel opwaarts momentum meekrijgen dat het amper in toom te houden is. Het kent bijna iedere dag nieuwe hoogtepunten. Kopers blijven maar denken dat de koers nog hoger kan. En dat is wat het momentum van brandstof blijft voorzien. Het momentum is pas voorbij als genoeg beleggers winst nemen. Beleggers die er vroeg bij waren, profiteren hier het meest van. Beleggers die laat bij het feestje aankomen, komen vaak van een koude kermis thuis. Weet wanneer je als belegger nog kunt meeliften op het momentum en wanneer je als verkoopliquiditeit wordt gebruikt. Het momentum is een ontzettend krachtig instrument, dus het is waardevol om dit in je voordeel te gebruiken.

‍

‍Sentimentverschuivingen

‍Waar ik vooral naar op zoek ben, zijn de verschuivingen in het sentiment en de andere subtrends in de macro-economie. In feite hoeven wij volgens de strategie alleen maar op deze trends mee te liften. Maar om dit zo succesvol mogelijk te doen wil je hier het liefst zo vroeg mogelijk bij zijn. Daarom ben ik altijd op zoek naar momenten waarop een subtrend zich aan het omkeren is. Dan kan ik maximaal profiteren van de trend. Een verschuiving in het sentiment herken je aan het gevoel dat onder beleggers in de markt heerst. Zijn ze euforisch of moedeloos? Een verandering van de geldstroom herken je middels de Money Flow-indicator. Dit is wanneer de lijn een bocht omhoog of omlaag maakt of van karakter verandert. Een ommekeer in de Volatility Index is te zien aan het moment waarop de koers een top of bodem raakt op een niveau waar dit al eerder het geval was. Vervolgens neemt ook de risicobereidheid toe of af naarmate de andere subtrends meteen verandering bezig zijn. Een verschuiving in het momentum is lastiger te herkennen. Die herken je vaak pas als het momentum er eenmaal is. Ook dan is het alsnog een goed moment om ervan te profiteren, maar zorg dat je niet de laatste bent die aansluit. Dan word je gebruikt als verkoopliquiditeit in plaatsvan dat jij het momentum gebruikt. Combineer deze verschuivingen en je bent in staat om de subtrends in de markt goed in te schatten en daarop mee te liften. Dit zijn enorm krachtige instrumenten die onder andere helpen bij het bepalen van zowel de lange-termijntrend in de algemene markt als de kortere-termijncorrecties en rally’s. Dat is waar we nu mee aan de slag gaan.