De economie beweegt in een cyclus. Er zijn fasen waarin het goed gaat en fasen waarin het minder goed gaat. Die fasen volgen elkaar op in een vast patroon. Dat patroon is de trend in de economie en wij kunnen als trendtraders inspelen op de verschillende fasen. Over het algemeen is er in de economie op de heel lange termijn altijd een opwaartse trend. De economische groei kent altijd een stijgende lijn. Vergelijk de huidige economie bijvoorbeeld eens met die van tien, twintig of honderd jaar geleden. Je komt dan tot de conclusie dat er over een heel lange periode altijd groei in zit. Die lange-termijntrend is in de realiteit echter niet lineair maar komt in op- en neerwaartse bewegingen. Die bewegingen zijn de trendgolven waar wij op gaan meeliften. Deze noem je conjuncturen, fasen in de markt die de staat van economie aangeven. De conjunctuurfasen kunnen soms wel jaren aanhouden voordat een nieuwe fase aanbreekt. Om die reden is de trend in de economie de meest langdurige trend in de markt.

‍

‍De lange-termijntrend

‍De economie groeit dus op de lange termijn altijd. Het is enerzijds eigen aan de mens om te willen blijven groeien en innoveren. En anderzijds is ons economische systeem nou eenmaal op die manier ingericht. Inflatie en bevolkingsgroei spelen een prominente rol bij die groei. Het bijdrukken van geld en de circulatie van grotere hoeveelheden geld in de economie zorgen voor alsmaar stijgende prijzen. En zolang de prijzenstijgen, groeit de economie als geheel. Of de mensen daar individueel beter van worden, is niet altijd een gegeven. Een grotere economie leidt niet per se tot meer individuele welvaart. Het geeft de groei in absolute getallen aan, niet in relatieve. Desalniettemin nemen wij de groei van de economie als leidende factor in de fundamentele macroanalyse en kunnen we daarin een duidelijke lange-termijntrend herkennen.

‍

‍Conjuncturen

‍De economie kan echter niet altijd in hetzelfde tempo groeien. Om de lange-termijntrend heen bewegen conjuncturen als trendgolven die het tempo aangeven waarin de economie groeit. Je kent vast de termen ‘crisis’ en ‘recessie’. En waarschijnlijk ben je ook bekend met de termen ‘hoogconjunctuur’ en ‘laagconjunctuur’. Dit zijn benamingen voor de fasen van de conjunctuur, oftewel voor de trendgolven in de economie. Dit zijn de trendfasen waar wij mee gaan werken. In figuur 3.1 zijn de trends in de economie weergegeven. De lange-termijntrend is de stippellijn en de conjunctuurfasen bewegen hier als trendgolven omheen.

‍

‍

Trendcyclus
De trendfasen in de economie volgen deze cyclus altijd in deze volgorde. De cyclus gaat van hoogconjunctuur naar laagconjunctuur en weer terug naar hoogconjunctuur. De hoogconjunctuur (expansiefase) is de fase waarin de economie op het best van haar kunnen presteert. En de laag-conjunctuur (crisis) is het dieptepunt van de economische groei. Tussen deze fasen bevinden zich nog de fasen van recessie en herstel. In de herstelfase herstelt de economie van een crisis en beweegt ze vaneen laagconjunctuur naar een hoogconjunctuur. In de recessiefase zakt de economie van een fase van expansie in een crisis. De geschiedenis heeft uitgewezen dat de economie altijd deze cyclus volgt. We kunnen daarom aannemen dat ze dit in de toekomst ook zal blijven doen.

‍

‍Relevantie voor de aandelenmarkt

‍Voordat we hier dieper op ingaan, wil ik je laten zien hoe de conjunctuurfasen relevant zijn voor de aandelenmarkt. Wij beleggen immers in aandelen en niet in de economie of in economische factoren. De aandelenmarkt volgt de conjunctuurgolven van de economie namelijk vrijgoed en is zelfs bijna identiek. Dat kan ik laten zien. Daarvoor maak ik gebruik van hulpmiddelen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS monitort de staat van de economie op basis van dertien macro-economische indicatoren en publiceert daarvan maandelijks de uitkomst. Het publiceert de resultaten in de conjunctuurklok en de conjunctuurklokindicator. Deze hulpmiddelen geven duidelijk weer hoe de economie ervoor staat, op de korte en de lange termijn.

‍

‍Conjunctuurklokindicator

‍In de conjunctuurklokindicator worden de conjunctuurgolven van de Nederlandse economie in een dashboard weergegeven. Met deze tool kun je de ontwikkeling van de conjunctuur over een langere periode terugzien. In de figuren 3.2 en 3.3 vergelijk ik de ontwikkelingen in de Nederlandse economie van 2001 tot en met 2021 met de koersontwikkeling van de AEX, de leidende Nederlandse index voor aandelen. De overeenkomsten zijn verbluffend.

‍

De bovenste figuur is een weergave van de conjunctuurklokindicator. Dit is de ontwikkeling van de Nederlandse economie en conjunctuur. De zwarte horizontale nullijn stelt de opwaartse lange-termijntrend voor. Dit is dezelfde lijn als de opwaartse stippellijn uit de eerdere afbeelding. Het CBS heeft ervoor gekozen deze horizontaal te maken, maar je kunt ervan uitgaan dat deze in de praktijk opwaarts is. De bovenste glooiende lijn geeft het verloop van de conjunctuur aan.

‍

‍

De conjunctuur golft zoals je ziet om de lange-termijntrend heen in op- en neerwaartse trends. In de onderste figuur zie je de koersontwikkeling van de AEX over dezelfde periode. Let vooral op de momenten waarop beide figuren een top of bodem bereiken en hoe ze zich rondom deze momenten ontwikkelen. Het voorbeeld geeft de correlatie tussen de conjunctuurtrends van de economie en de koersbewegingen van de aandelenmarkt goed weer. De trend in de economie en de trend in de aandelenmarkt (zie volgend hoofdstuk) zijn nauw met elkaar verbonden. Het verband tussen de twee is niet exact een 1:1-verhouding, maar de overeenkomsten zijn vergelijkbaar genoeg om te concluderen dat de twee voldoende in elkaars verlengde liggen. Dit geeft ten eerste aan dat de staat van de economie invloed heeft op de ontwikkelingen in de aandelenmarkt. En ten tweede kunnen we op basis daarvan vaststellen welke fase van de conjunctuur het best is voor aandelen en welke het minst goed.

‍

‍Aandelen kopen en verkopen

‍Op basis van de vorige figuren kunnen we stellen dat de fase na eencrisis de periode is waarin de aandelenmarkt het best presteert. De bodem in de economie geeft op de lange termijn doorgaans ook de bodem in de aandelenmarkt aan. In de herstelfase van de economie behalen aandelen hun grootste winsten. Vanuit die gedachte kunnen we ook concluderen dat de fase na de top in de economie de periode is waarin aandelen het slechtst presteren. Na de expansiefase of hoogconjunctuur, oftewel de recessiefase, verliezen aandelen het grootste deel van hun waarde. Vanuit deze gedachte kunnen we dus vaststellen wat op basis van de trends in de economie de beste momenten zijn om aandelen te kopen en te verkopen.

Om het meest te profiteren van een stijgende aandelenmarkt en hiervan een zo groot mogelijk deel mee te pakken is het beste moment om te kopen de fase voorafgaand aan de herstelfase. De herstelfase is de fase waarin de aandelenmarkt de grootste winsten behaalt, dus idealiter stap je in voordat deze fase begint. Dat betekent dat je aandelen koopt tijdens de crisisfase of laagconjunctuur. En het beste moment om aandelen weer te verkopen is dan logischerwijs de fase voorafgaand aan de recessie, oftewel de expansiefase of hoogconjunctuur. Tijdens de recessiefase verliezen aandelen immers het grootste deel van hun waarde.

‍

‍Contrair denken

‍Het voelt misschien wat onnatuurlijk om aandelen te kopen in een crisis en te verkopen in een periode waarin alles juist goed lijkt te gaan. Maar dit is toch echt de mindset die je moet creëren. Dit is dé manier om maximaal te profiteren van trends in de markt. Je maximaliseert je winst door op het laagste punt in te kopen en volledig mee te liften op de opwaartse beweging. En je minimaliseert je verlies door op het hoogtepunt weer te verkopen en winsten af te romen. En met alles wat daartussen zit, lift je dus mee op de trend. Bovendien kijken beleggers altijd vooruit. Dus wanneer de vooruitzichten duidelijk worden en de economie in een andere fase terechtkomt, zullen beleggers de eersten zijn die hierop inspelen. Jij moet degene worden die hier ook als eerste op weet te anticiperen.

Je zult merken dat de trend in de economie niet van de ene op de andere dag omkeert. Daar gaan doorgaans enkele maanden overheen. Je zult ook niet exact de top of bodem kunnen timen voor de allerbeste aan- en verkoopmomenten van aandelen. En dat hoeft ook niet. Zodra de trend in de economie eenmaal is omgekeerd, gaat de markt een langdurige nieuwe trend in. Enkele procenten missen vanaf de exacte top of bodem is verwaarloosbaar ten opzichte van de winst die je maakt als je ruimer inspeelt op de verandering van trend. Je wilt in de crisisfase toeslaan en aandelen kopen en in de expansiefase een (groot) deel van je aandelen verkopen. Wat je alleen niet wilt, is tijdens de gehele recessiefase nog in aandelen zitten of de herstelfase missen door geen of te weinig kapitaal in aandelen te hebben. Wat je wilt, is met enige zekerheid kunnen aanvoelen dat de trend aan het omkeren is en daarop anticiperen. Door op gepaste wijze te reageren op signalen en je niet te laten leiden door emoties ben je in staat dit daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Maar daarvoor moet je wel weten wat de actuele stand van de conjunctuur is en in welke fase deze zich bevindt. En gelukkig is er een manier om daar vrij nauwkeurig achter te komen. Ook hiervoor heeft het CBS een hulpmiddel ontwikkeld, namelijk de conjunctuurklok.

‍

‍Conjunctuurklok

‍De conjunctuurklok is een hulpmiddel om te ontdekken hoe de conjunctuur er op dit moment voor staat. Je kunt er hiermee achter komen in welke fase van de conjunctuurcyclus de economie zich bevindt. Dit is de actuele en nauwkeurigere versie van de conjunctuurklokindicator. De gegevens uit de conjunctuurklokindicator worden uit deze conjunctuurklok gehaald. De ontwikkeling van de conjunctuur wordt in de conjunctuurklok in een dynamische figuur weergegeven. De conjunctuurklok is verdeeld in vier vlakken: groen, oranje, rood en geel. De viervlakken representeren de overgangen van de vier fasen van de conjunctuurcyclus. In de conjunctuurklok worden de dertien indicatoren maandelijks gemonitord. Per indicator wordt gekeken waar deze staat en hoe dit zich verhoudt tot de conjunctuur. De resultaten worden per indicator in de vorm van een bolletje in de klok gepresenteerd. Het vlakwaar de meeste bolletjes zich in bevinden, is de fase van de conjunctuurcyclus waar de economie als geheel zich in bevindt.

‍

In de hoeken van ieder vlak is een deel van de conjunctuurcyclus te zien. En als je goed kijkt, zie je dat het vlak het begin van de desbetreffende fase aangeeft. Het representeert de overgang van de ene fase naar de andere. Het vlak rechtsboven is bijvoorbeeld het begin van de expansiefase. In dit vlak presteren de indicatoren van de economie namelijk boven trend en zijn de indicatoren toegenomen. De economie zit dus in een stijgende trend en bevindt zich boven de lange-termijntrend. Dit vlak vormt daarmee de brug tussen de herstel- en de expansiefase. En zo geldt voor ieder vlak van de conjunctuurklok dat het fungeert als brug tussen de ene fase en de andere.

‍

‍

Tegen de klok in

‍Het hulpmiddel wordt niet voor niets een klok genoemd. De bolletjes verplaatsen zich iedere maand kloksgewijs over de vier vlakken. Maar ironisch genoeg bewegen ze tegen de klok in. De bolletjes bewegen, zolang de normale conjunctuurcyclus wordt gevolgd, van rechtsboven naar linksboven naar linksonder, enzovoort. We weten hierdoor dus in welke fase de economie verkeert. Dat is belangrijke informatie, want we weten ook hoe de aandelenmarkt reageert op iedere fase van de conjunctuur. Nu we weten in welke fase de aandelenmarkt het best en het slechtst presteert, kunnen we op tijd anticiperen op veranderingen in de conjunctuur. En daarmee kunnen we op tijd inspelen op veranderingen in trend binnen de economie en de aandelenmarkt.

‍

‍Conjunctuurklok en de aandelenmarkt

‍We hadden geconcludeerd dat de aandelenmarkt het best presteert in de herstelfase van de economie en het minst goed in de recessiefase. En we hadden ook vastgesteld dat het beste moment om aandelen te kopen de crisisfase of laagconjunctuur is en het beste moment om te verkopen de expansiefase of hoogconjunctuur. Met de conjunctuurklok hebben we nu een hulpmiddel die met een zekere nauwkeurigheid aangeeft in welke fase van de conjunctuur de economie zich bevindt. En omdat we weten dat de aandelenmarkt de trend in de economie vrij goed volgt, weten we in welke fase of in welk vlak van de conjunctuurklok wij het best aandelen kunnen kopen en verkopen. Het beste moment om aandelen te kopen is wanneer de meeste bolletjes zich tussen linksonder en rechtsonder bevinden. En het beste moment om te verkopen is in de overgang tussen rechtsboven en linksboven. Dit zijn de top en de bodem in de cyclus van de conjunctuur en dus ook waarschijnlijk de top en de bodem in de aandelenmarkt.

‍

‍Inspelen op trendveranderingen

‍Je kunt er ook voor kiezen om iets eerder dan de top te verkopen of dan de bodem te kopen. Als je dat doet, ben je waarschijnlijk een van de eersten die inspeelt op een verandering in de trend. Je zult, mits de trend ook echt omkeert, op de volledige nieuwe trend kunnen meeliften. Echter, je hebt op dit moment nog niet de bevestiging dat de trend daadwerkelijk omkeert. Het kan net zo goed een plateau zijn waarop de economie tijdelijk niet verder groeit of krimpt en dat de trend zich later weer voortzet. In dat geval ben je te voorbarig geweest en heb je te vroeg ingespeeld op de verandering in trend. Je kunt daardoor al in posities zitten waar je nog niet had willen zijn of juist al te vroeg zijn gestapt uit posities waar je nog niet uit had willen stappen. Je kunt ook wachten op de bevestiging dat de economie daadwerkelijk in de nieuwe fase is terechtgekomen en dat de trend is omgekeerd voordatje veranderingen aanbrengt in je portefeuille. Je mist dan wel een deelvan de nieuwe trend, maar je weet zeker dat je de juiste keuze maakt. Zelf bouw ik over een langere periode mijn posities op in een bodem en bouw ze rustig af in een top. Zo behoud ik altijd nog de mogelijkheid om tussentijds bij te sturen, mocht de trend daarom vragen.

‍

‍Internationale representativiteit

‍De conjunctuurklok is een eenvoudige en betrouwbare manier om te ontdekken hoe de economie ervoor staat en wat de huidige trend inde economie is. Maar hoe representatief zijn deze gegevens nou voorde mondiale economie? De conjunctuurklok werkt namelijk alleen met gegevens uit Nederland. Desondanks vind ik de resultaten ervan vrij representatief voor de internationale markt. Door globalisering en de toename van internationale betrekkingen zijn economieën wereldwijd steeds meer verweven geraakt en interne markten nader tot elkaar gekomen. Ze zijn zelfs van elkaar afhankelijk geworden. Nationale economieën zijn inmiddels uitgegroeid tot een internationale economie. Economische gebeurtenissen in het ene land hebben verstrekkende gevolgen voor de economie in een ander land. Een crisis in Duitsland zal bijvoorbeeld ook in Nederland een crisis veroorzaken. En wanneer de Amerikaanse economie in een hoogconjunctuur zit, zal het ook de Europese economieën voor de wind gaan. Ik vind de verschillen tussen het Oosten en het Westen van de wereld nog te groot om te spreken van een wereldwijde economie. De westerse markten vind ik wel genoeg verweven om ze als één internationale economie of markt te beschouwen. Landen in het Westen zullen zich op dezelfde momenten in dezelfde conjunctuurfase bevinden, zij het met kleine afwijkingen. Dat is relevante informatie voor later in dit boek, wanneer we aan de slag gaan met de volgende trendlaag.

‍

‍De conjuncturen gebruiken

‍Even een samenvatting. Je weet nu wat op basis van de conjunctuurgolven in de economie de beste momenten zijn om aandelen te kopenen te verkopen. Je koopt aandelen in een crisisfase en verkoopt aandelen in een expansiefase. Dit zijn de top en de bodem. Dit betekent overigens niet dat dit de enige momenten zijn om te kopen of te verkopen. Je kunt aandelen kopen in de gehele beweging omhoog en aandelen verkopen (of short gaan) in de neerwaartse beweging. Zolang je maar zoveel mogelijk op de trend meelift en er niet tegenin handelt.